Τα χριστουγεννιάτικα έθιμα δεν έχουν σύνορα

Ω Έλατο! Ω Έλατο! Μ’ αρέσεις, πώς μ’ αρέσεις!

Για κάποιους το εορταστικό κλίμα αρχίζει όταν το δέντρο στολίζεται. Είναι ο τρόπος για να βγεις από την ρουτίνα, να αλλάξεις διακόσμηση αλλά και κλίμα. Πώς όμως έφτασε το έλατο να γίνει το σήμα κατατεθέν της Χριστουγεννιάτικης περιόδου;

Το πρώτο στολισμένο Χριστουγεννιάτικο δέντρο σύμφωνα με ερευνητές εμφανίστηκε στην Γερμανία το 1539. Μάλιστα, επιλέχθηκε το έλατο από την χριστιανική εκκλησία καθώς οι ειδωλολάτρες είχαν ως ιερό δέντρο την βελανιδιά. Τα πρώτα στολίδια ήταν συσκευασμένα φαγητά ή είδη ρουχισμού ή άλλα χρήσιμα είδη, που στο πέρασμα των χρόνων και με την άνοδο του βιοτικού επιπέδου εξελίχθηκαν μόνο σε διακοσμητικά αντικείμενα. Στην Ελλάδα ήρθε για πρώτη φορά με τον Βαυαρό Βασιλιά Όθωνα το 1833. Μέχρι τότε τα χριστουγεννιάτικα έθιμα στη χώρα μας δεν περιλάμβαναν έλατο αλλά καραβάκι.

Η Ελλάδα είναι μια χώρα με μακρά ιστορία στην ναυσιπλοΐα. Ειδικά παλαιότερα που ο βιοπορισμός αρκετών ελληνικών οικογενειών εξαρτιόταν απ’ τη θάλασσα, το καραβάκι ήταν ο τρόπος των παιδιών αλλά και των μεγάλων να «συνδέονται» τις γιορτινές μέρες με αγαπημένους τους που ταξίδευαν. Όμως, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας Δημήτριος Λουκάτος, το καραβάκι ήταν συχνά συνυφασμένο με δυσάρεστες αναμνήσεις. Λόγω του αισθήματος του αποχωρισμού δεν μπόρεσε να εδραιωθεί ως γιορτινό σύμβολο.

Μετά την δεκαετία του ’50 το έλατο άρχισε να μπαίνει στα ελληνικά σπίτια σχεδόν μαζικά. Σήμερα, το στόλισμα του έλατου είναι ένα διεθνές έθιμο. Το καραβάκι έχει αντικατασταθεί με εξαίρεση κάποιες νησιωτικές περιοχές που το στολισμένο καραβάκι επανέρχεται κάθε χρόνο ίσως και σαν τάμα στον Άη Νικόλα, προστάτη άγιο των ναυτικών, ο οποίος γιορτάζεται στις 6 Δεκεμβρίου.

Η φάτνη που είθισται να κοσμεί τη βάση του δέντρου δεν είναι γερμανική ιδέα, αλλά ούτε ελληνική. Πρόκειται για ιταλικό χριστουγεννιάτικο έθιμο που ξεκίνησε από τον Φραγκίσκο της Ασίζης.



Χριστουγεννιάτικα έθιμα και στο τραπέζι

Στις μέρες μας τα χριστουγεννιάτικα έθιμα περιλαμβάνουν μελομακάρονα, κουραμπιέδες, δίπλες και γαλοπούλα. Όλοι ξέρουμε πως η γαλοπούλα είναι ένα ακόμα ξενόφερτο έθιμο, πόσοι από εμάς όμως ξέρουν ότι το μελομακάρονο και οι κουραμπιέδες είναι μικρασιατικές επιρροές;

Όπως αναφέρεται στα μικρασιατικά: «Οι πρόσφυγες από την Καρβάλη της Καππαδοκίας δημιούργησαν στο Νομό Καβάλας το 1924 τη Νέα Καρβάλη και διατήρησαν στη νέα πατρίδα την παραδοσιακή συνταγή κουραμπιέδων που ήταν διαδεδομένη στη Μικρά Ασία. Έτσι, σήμερα στην Ελλάδα οι πιο γνωστοί παραδοσιακοί κουραμπιέδες είναι αυτοί της Καρβάλης.» λίγο πιο κάτω προσθέτει: «[το] μελομακάρονο καθιερώθηκε ως γλύκισμα του Δωδεκαημέρου, κυρίως από τους Μικρασιάτες Έλληνες και με το όνομα “φοινίκια”».

Στην Ελλάδα, και περισσότερο στην Πελοπόννησο, οι δίπλες ήταν το πιο σύνηθες γλυκό. Παράλληλα κάθε ελληνικό τραπέζι είχε την ημέρα των Χριστουγέννων ένα καρβέλι ψωμί, το γνωστό σήμερα ως χριστόψωμο. Κάθε περιοχή ωστόσο έχει δώσει και μια άλλη ονομασία στο ψωμί ή έχει διανθίσει το έθιμο με παραλλαγές.

Στην Καστοριά, για παράδειγμα, οι γυναίκες αποτυπώνουν και τα πέντε τους δάχτυλα, πάνω στο ψωμί, και λένε στα μικρά παιδιά πως ο Χριστός κατέβηκε στο φούρνο και το ευλόγησε. Στη Γρατινή της Κομοτηνής το χριστόψωμο ονομάζεται παράς γιατί μέσα έχουν βάλει ένα νόμισμα ενώ στην Κύπρο το χριστόψωμο είναι γνωστό ως γεννόπιττα, δηλαδή η πίτα των Χριστουγέννων.

Το κυρίως γεύμα των Χριστουγέννων στην Ελλάδα δεν ήταν η γαλοπούλα αλλά το χοιρινό. Στα Τρίκαλα ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έθιμα ήταν η «Γουρ(ου)νοχαρά». Ο χοίρος ήταν ένδειξη πλούτου τότε καθώς επέφερε τροφή αλλά και οικονομικό όφελος σε όσους είχαν και εκμεταλλεύονταν το λίπος του. Τα Χριστούγεννα λοιπόν ή την επόμενη η σφαγή του χοίρου γιορταζόταν. Στα χωριά της δυτικής Φθιώτιδας είχαν κάτι αντίστοιχο, την «χοιροσφαγή».



Τα χριστουγεννιάτικα έθιμα ανά τον κόσμο

Πολλά από τα έθιμα του δυτικού κόσμου θεωρούνται πλέον «διεθνή» καθώς έχουν υιοθετηθεί κι από άλλους λαούς. Για παράδειγμα, η διακόσμηση με γκι είναι αγγλικό έθιμο και σύμφωνα με την βρετανική παράδοση όποιος σταθεί από κάτω πρέπει να ανταλλάξει φιλιά με αγαπημένα πρόσωπα. Στα βρετανικά έθιμα ανήκουν επίσης η γεμιστή γαλοπούλα κι η χριστουγεννιάτικη πουτίγκα. Όσοι λοιπόν, νομίζατε πως αυτά είναι “αμερικανιές” γελαστήκατε!

Οι κρεμαστές κάλτσες για τα δώρα του Santa Claus ή Sinterklaas είναι έθιμο από το Βέλγιο, ενώ οι Γάλλοι εδραίωσαν το «ρεβεγιόν». Την παραμονή των Χριστουγέννων το τραπέζι των Γάλλων έχει στρείδια και θαλασσινά ενώ στις 25 γιορτάζουν τρώγοντας γαλοπούλα. Τόσο στην Ελβετία όσο και στη Γερμανία έχουν το χριστουγεννιάτικο ημερολόγιο όπου σε κάθε μέρα αναλογεί ένα γλύκισμα ή δώρο. Ίσως έχει πέσει το μάτι σας στον διάδρομο με τις σοκολάτες των σούπερ μάρκετ σε ένα αντίστοιχο ημερολόγιο.

Από την Νορβηγία ήρθε κι ιδέα του Santa Claus με το έλκηθρο και τους τάρανδους. Σύμφωνα με τη Νορβηγική παράδοση, ο Νορβηγός Άγιος Βασίλης ονομάζεται Julenissen κι έρχεται με το έλκηθρο για να προσφέρει δώρα στα παιδιά.

Τα Αλεξανδρινά, εδώ και χρόνια έχουν βρει μια θέση στα ελληνικά ανθοπωλεία κι όχι μόνο. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες όπως οι Τσεχία, Ιταλία, Ισπανία και Γαλλία τα προσφέρουν ή τα χρησιμοποιούν στη διακόσμηση.

Τα Χριστούγεννα είναι ίσως η μεγαλύτερη εμπορική γιορτή και αποτελεί μια κοινή αργία στον δυτικό κόσμο. Οι παραδόσεις και τα έθιμα δεν απέχουν σχεδόν καθόλου, μάλιστα συχνά ταυτίζονται.  Έτσι, εύκολα μια ιδέα μπορεί να διαδοθεί από τον έναν λαό στον άλλο και να υιοθετηθεί. Σ’ αυτό βοηθάει η τέχνη αλλά και η γρήγορη (πλέον) μετάδοση της πληροφορίας. Για παράδειγμα η μουσική αλλά και οι ταινίες φέρνουν στο σπίτι μας έθιμα άλλων χωρών.  Ίσως τα Χριστούγεννα να είναι μια καλή ευκαιρία για να δούμε πως αυτά που μας ενώνουν είναι περισσότερα.

Facebook Comments

Μπορεί επίσης να σας αρέσει...

Τα cookies μας βοηθούν να παρέχουμε τις υπηρεσίες μας. Χρησιμοποιώντας τις υπηρεσίες μας, συμφωνείτε με τη χρήση cookies εκ μέρους μας Περισσότερες πληροφορίες

Τα cookies μας βοηθούν να παρέχουμε τις υπηρεσίες μας. Χρησιμοποιώντας τις υπηρεσίες μας, συμφωνείτε με τη χρήση cookies εκ μέρους μας

Close