Θρίλερ – γιατί την βρίσκουμε αφού μας τρομάζουν;

Ο τρόμος που μας προκαλούν απερίγραπτος – ωστόσο τα παρακολουθούμε φανατικά. Γιατί;

Από το 1922 και τον Νοσφεράτου μέχρι τον φρέσκο 3ο κύκλο του Stranger Things, η βασική ανατομία ενός θρίλερ είναι πανομοιότυπη. Το “κακό”, απεικονιζόμενο συνήθως από ένα πανίσχυρο και υπερφυσικό ον, κυνηγά να σκοτώσει τους “καλούς” ήρωες (αν θέλουμε να πάρουμε την πιο.. αρχαϊκή μορφή των ταινιών θρίλερ). Ενίοτε όμως, η σκοτεινή αυτή δύναμη μπορεί να ενυπάρχει στο αρρωστημένο μυαλό ενός serial killer ή ακόμα και να μην υπάρχει καν – με την παρουσία μιας απροσδιόριστης απειλής να πλανάται στην ατμόσφαιρα.

Ανεξάρτητα από τις παραλλαγές όμως, ο παρονομαστής είναι κοινός:

Ιδρωμένες παλάμες, ρηχή αναπνοή, τεταμένοι μύες, φόβος και έντονο άγχος. Αντιδράσεις που ανέκαθεν προκαλούνταν εγγενώς από τον ανθρώπινο οργανισμό όταν αυτός βρισκόταν σε κίνδυνο και ανέκυπτε το δίλημμα “πάλης ή φυγής”. Γιατί όμως αυτά τα αρνητικά συναισθήματα, όχι μόνο δεν κοιτάζουμε να τα αποφύγουμε, αλλά πολλές φορές πληρώνουμε και το (ακριβό) αντίτιμο του κινηματογράφου για να τα προκαλέσουμε στους εαυτούς μας;

Ο σκοτεινός εαυτός μας

Υπάρχει μια άποψη που υποστηρίζει ότι, αν και φαινομενικά φοβόμαστε και κατακρίνουμε τις αποτρόπαιες πράξεις που βλέπουμε στα θρίλερ, υπάρχει ένα κομμάτι του υποσυνείδητού μας που τις απολαμβάνει. Είναι η “Mr. Hyde” πλευρά μας που, θεωρητικά πάντα, ευχαριστιέται στη θέα μιας δολοφονίας. Πρόκειται για μια πιο σκοτεινή πτυχή μας την οποία όμως, λόγω των κοινονικών νορμών – των γραπτών και άγραφων κανόνων που επιβάλλει ο πολιτισμός μας – τείνουμε να την αποκρύπτουμε πίσω από μία κοινωνικά αποδεκτή μάσκα. Η ταύτιση, λοιπόν, με βίαιους χαρακτήρες, όπως ο Άντονι Χόπκινς στη “Σιωπή των Αμνών” ή ο Κέβιν Σπέισι στο “Se7en”, προσφέρει σύμφωνα με τη θεωρία, μια ασφαλή διέξοδο στον άλλο μας εαυτό. Έναν εαυτό ο οποίος δεν μπορεί να εκφραστεί στην καθημερινότητά μας χωρίς συνέπειες και καταπιέζεται διαρκώς.

Αν και ενδεχομένως να ισχύει το παραπάνω κατά ένα ποσοστό, αυτό δεν σημαίνει ότι όσοι παρακολουθούν ταινίες θρίλερ κρύβουν μέσα τους έναν εν δυνάμει δολοφόνο. Τα αίτια (μάλλον) είναι βαθύτερα και λιγότερο.. βίαια.

Ο φόβος και η αριστοτέλεια κάθαρση

Εξαιρουμένου του Τσακ Νόρρις, ο άνθρωπος κατακλύζεται από φόβους και άγχη. Φόβους όχι μόνο από προσωπικά βιώματα και τραύματα, αλλά και πιο αρχέγονους. Φόβοι που είναι γενετικά ριζωμένοι μέσα μας.

Σύμφωνα με τον Καρλ Γιουνγκ, όλοι έχουμε ένα συλλογικό ασυνείδητο το οποίο υπάρχει όσο υπάρχει και το ανθρώπινο είδος πάνω στη γη. Το ασυνείδητο αυτό έχει να κάνει με ένστικτα τα οποία έχουν εντυπωθεί στο DNA μας κατά την εξέλιξη του είδους μας και τα οποία φέρει ο καθένας μας όταν γεννιέται. Η ασφάλεια π.χ. που αισθανόμαστε κοντά στη μητέρα είναι ένα από αυτά.

Πως εμπλέκονται όμως τα θρίλερ εδώ;

Μπαίνοντας στη θέση του ήρωα ενός θρίλερ, διεγείρονται συναισθήματα φόβου όπως αυτός για τον θάνατο ή για το άγνωστο. Υποβάλλουμε εκ του ασφαλούς τον εαυτό μας σε μια στρεσογόνα κατάσταση η οποία όμως, δι’ ελέου και φόβου (με έμφαση στο δεύτερο) αναμένουμε να οδηγηθεί στην κάθαρση, όπως αυτή νοείται στην αρχαία τραγωδία.

Μπορεί, μαζί με τον χαρακτήρα, να βιώνουμε κι εμείς τα ίδια πάθη και αγωνίες, ωστόσο η τελική θετική έκβαση, όταν π.χ. θα μπήξει το παλούκι στην καρδιά του κακού βρυκόλακα, είναι αυτή που θα μας προσφέρει την επιθυμητή ανακούφιση, ξορκίζοντας κατά κάποιον τρόπο και τους φόβους μας, αλλά και μικρότερα άγχη μπροστά στην υποβολή μας σε ένα μεγαλύτερο.

Αλλά ανεξάρτητα από την τελική έκβαση, τα θρίλερ αποτελούν ένα είδος διαχρονικό για δύο επιπλέον λόγους.

Θρίλερ και bungee jumping

Ακόμα και αν η ταινία δεν έχει “happy end”, η έκφραση των ανησυχιών μας από μόνη της έχει χαρακτήρα.. εξαγνιστικό. Όπως ακριβώς θα μοιραζόμασταν τις ανησυχίες μας με ένα φίλο, αδειάζοντας λίγο το ψυχολογικό μας φορτίο. Αυτό φυσικά δεν ισχύει μόνο για τις ταινίες τρόμου. Έχουμε δει σειρές-ταινίες που μπορεί να έχουν έναν τεχνοφοβικό χαρακτήρα (“Black Mirror”) καθώς και άλλα παραδείγματα όπου βγαίνουν στην επιφάνεια οι φόβοι μας για το μέλλον μέσω της περιγραφής μιας δυστοπικής κοινωνίας (“1984”).

Τα θρίλερ όμως επιτυγχάνουν και κάτι άλλο αφού οι.. ιδρωμένες παλάμες που αναφέραμε πριν, ενδέχεται να είναι και το ζητούμενο τελικά.

Εννοούμε φυσικά ότι ως θεατές θέλουμε να νιώσουμε την αγωνία και την αδρεναλίνη να κυλά στο αίμα μας, και ίσως να δοκιμάσουμε τις αντοχές μας.

Όμως, όπως όταν κάνουμε bungee jumping και δενόμαστε με σκοινί ή στην ελεύθερη πτώση κρατάμε αλεξίπτωτο, έτσι και στα θρίλερ – απολαμβάνουμε μια συναρπαστική εμπειρία σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον (όπως ένας θερινός κινηματογράφος αυτήν την εποχή) και το βασικότερο – μακριά από κινδύνους.